This poem was dedicated to the eldest (first) daughter of the late Rev. Demosthenes N. Agocoy Sr. On the day she was born on December 17, 1974.

(UHA! - means - the The cry of a baby!)

December 17, 1974

UHA!

UHAAA..!

May tiliis nga mibunok as kabaghion,

Gihulma sa mga pangandoy, gikunsad sa pangimbisog…

Mibaha ang daghanang mga sukna –

Uga nga mga sukna nga nagtagik ug tanghaga.

(Nanglurat ang mga mata ni Malthus

Lagbas sa dulom tabil sa kagabhion,

Walay gitubag ang kahilom.)

UHAAA..! UHAAA..!

Nahulog ang huni sa kagabhion,

Mituang ang ulan: “Siya si Cecilia,

Ang anak sa awit…”

Ug ang iyang laylay nagkanaw sa duha ka dughan

Didto tupong sa mga panganod.

(Apan ang huni tugtogon usab

Iningbiaw sa kasakit…

Mingulob ang hangin sa kagabhion.)

UHAAA..! UHAAA..! UHAAA..!

Kini na ang huni sa kahigwaos;

Wa nay iyang kahawot, wala nay bulok.

Ang tanang panganti nahulog nas pangindahay,

Ug ang tiliis nahimo nang mga sikdong matulisokon:

“Nganong gapataka man lang mo, Nay?Tay?”

(Ug ang Sakayan nga nagsugwak

Sa dakong ginsod sa katawhan

Nagakiling lagbas sa nagakurog nga lawod –

Nagaihap, nagaihap sa tagsa-tagsang tinguha

Sa kaluwasan.)

* DEMOSTHENES NOB AGOCOY

   LUDABI, Sidlakang Mis. Or.

   Looc, Salay, Misamis Oriental.

The late Rev. Demosthenes N. Agocoy Sr., was the founder of the Writer's Association in the East Misamis Oriental - a part of the province of Misamis Oriental, Mindanao, Philippines.

Ang Barangay sa Looc, Salay, Misamis Oriental kaniadto ug karon

-ni Demosthenes N. Agocoy Sr.

ng barangay sa Looc maoyusasa mga orihinal nga barangay nga naglangkob sa lungsod sa Salay sa pagkatukod niini sa tuig 1920.

            Sa wala pa mahimulag ang tibuok lungsod sa Salay gikan sa Inahang Lungsod sa Balingasag, ang barangay sa Loocusana ka organisadong lugar.  Daghan nang tawo ang nanimuyo sa maong dapit.  Aduna nay mga negosyanteng Insek, mga negosyante nga gikan saBoholug ubang mga dapit ang nagtunoran sa ilang mga baligya sakay sa mga dagkong bangka.  Tigkompra usab sila sa mga abot sa kaumahan ug ubang produkto sa maong lugar. Usaniin nga negosyanteng Insek mao si Go To Hong (Ohing), nga dinhi maminyo sa Looc ug nahimong ginikanan sa banayng Go.

            Sumala sa panduki-duki ni Magsusulat Bonifacio Cabasagan nga lumad nga taga-Looc, ang una nga mga lumulupyo sa Looc mao sila si Angel ug Buenaventura Osip ug ilang mga banay, Gaspar Damasing, Catalina Nob ug iyang banay, Nicolas Tagarda, Trinidad Bantang ug ilang banay, ug uban pa.  Gisundan sila sa pamilyang Jabagat, Macababat, Umbal, Maiso, Jamito, Agocoy, Abao ug daghan pang uban.

            Kasagaran ning mga tawhana gikan sa Bohol nga mihalin ngadto sa Camiguin, ug nakabalhin dinhi saMindanaogumikan sa pagbuto sa bulkang Hibokhibok sa mga tuig 1880s.

            Tulo ka mga hinugdan ngano nga permanenteng mipuyo kining mga tawhan sa maong lugar.

            Una, tungod sa pagkatabunok nga yuta sa tibuok palibot ug kasikbit nga mga dapit.  Ang yuta niini may pagkabatoon ug dili daling madumay.  Mao nga bisan karong mga adlawa maayo pa gihapon ang mga tanom bisan walay abono nga gamiton.

            Ikaduha, tungod sa tuburan sa tubig nga lami, tin-aw ug bugnaw para sa kinahanglanon adlaw-adlaw sa mga katawhan.

            Ug ikatulo, tungod sa kaisdaanon sa dagat ug maayong pamalingan, ug abunda usab sa mga kinhason ang masigkakilid nga mga hunasan sa lugar.  Kining baybayon sa Looc nahimo usab nga dunggoanan sa mga negosyante sa unang panahon.

            Bisan sa wala pa mahimong lungsod ang Salay, ang Looc nagalihok na isipusaka barangay.  Aduna na kiniy tinudlo nga pangulo kun kabesa de barangay aron pagmentinar sa kahusay ug kalinaw ug ubang kalihokan sa dapit.

            Ang labing unang Kabeza de Barangay mao si Kabeza Pedro “Ayo” Botardo.  Tinudlo siya sa awtoridad sa lungsod sa Balingasag diin nahisakop pa ang maong barangay.  Si kabeza Ayo maoy ginikanan sa pamilyang Nob sa dapit.  Laing kabeza nga nangatungdanan mao si Kabeza Oloy Macababat.

            Panahon sa rehimeng Amerikano,usasa mga kabeza nga gitudlo mao si Kabeza Regino Agocoy.  Siya ang pangulo sa baryo dihang gitukod ang karsada nga nagkutay sa mga kalungsuran sa Misamis Oriental, sa unang higayon.

Panahon sa Pagkalungsod sa Salay

            Ang pagkalungsod sa Salay maoy bunga sa paningkamot sa “El Progreso Salayano”,usaka kapunongang sibiko nga natukod sa hapit na ang 1920, (Pinaagi sa Executive Order ni Governor General Francis Burton Harrison pinitsahan sa Disyembre 20, 1919) kini nga kapunongan gilangkoban sa mga inilang tawo niadtong panahona.  Pipila ka mga taga-Looc ang nailhan nga mga aktibong sakop mao sila si Demetrio Lacanaria ug Felix Macababat.

            Pagkahimong lungsod sa Salay sa 1920, apil sa natudlong unang mga kagawad sila si Hal. Agustin Saguran ug Hal. Arsenio Salvaña.  Ang nakasunod sa pagka-kagawad sa lungsod mao sila si Hal. Demetrio Lacanaria ug Hal. Sergio Cabasagan, (Tungod sa kakulang sa record, possible nga naa pay laing taga-Looc nga nangatungdanan ning panahona).

            Sukad sa pagkalungsod sa Salay, ang pagka-bise mayor maoy kinatas-ang pwesto sa mga taga-Looc nga nahuptan nila ni Hal. Arsenio Salvaña ug Hal. Leoncio Tagarda, pulos sa wala pa ang Ikaduhang Gubat sa Kalibotan.

            Ang Teniente del Baryo nga nangatungdanan ning panahona mao si Hal. Cosme Cabasa.

Panahon sa Ikaduhang Gubat

            Sa dayon na sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan, sa piliay sa 1937, napili nga konsehal sa lungsod si Hal. Camilo Agocoy.  Si Hal. Arcadio Padilla maoy Teniente del Baryo sa Looc.  Si Hal. Diego Tagarda usab maoy Teniente del Baryo sa Tinagaan.  Ang kaniadto sityo sa Looc, ang Tinagaan misugod na pagka-barangay ilabi na sa pagkatukod sa ilang eskuylahan sa 1938 ubos sa paningkamot sa naasoyng Konsehal ug mga lider sa Tinagaan niadtong panahona.

            Kining maong opisyales sa ilang isigka-baryo nahimong tig-atiman sa ilang hurisdiksiyon, ilabi na sa mga problema sa mga ebakwes panahon sa Gubat sanglit wala na nakalihok ang gobierno sa lungsod.

Pagkahuman sa Gubat

            Human sa Ikaduhang Gubat sa Kalibotan,usaka bag-ong abogado ug unang abogado sa lungsod sa Salay, Mlbn. Sixto Tagarda, misulay sa natad Pamolitika.  Siya nahimong No.1 kagawad sa 1947-1951.  Iyang gipangamahan ang Resolusyon paghimo ug Municipal Library nga hangtod karon wala pa matuman sa lungsod sa Salay.

Ubang Kagawad nga Taga-Looc

Panahon sa Local Autonomy

            Kahinumdoman nga ang katungdanan sa pagka-pangulo sa barangay wala malatid sa atong balaod sa wala pa ang “Barrio Charter” ug “Local Government Code”.  Ang pangulo sa barangay itudlo lang sa Mayor sa Lungsod sa walay ensaktong patakaran.

            Sa panahon ni Presidente Magsaysay, pinaagi sa PACD, nahimo ang unang eleksiyon sa Barrio Lieutenant.  Ug sa pagka-aprobahi na sa Barrio Charter, na-promote ang pangulo sa barangay gikan sa pagka-Teniente ngadto na sa pagka-Kapitan.

Mga Piniling Pangulo sa Barangay

Hal. Teodocio Salvaña    -           Unang Piniling Teniente del Baryo

Hal. Celso Osip                   -           Unang Barangay Kapitan

Hal. Veronico Zagado

Hal. Leoncio Tagarda

Hal. Anecio Go

Hal. Loreto Damasing

Hal. Justiniana Tagarda

Hal. Sulpecio Udarbe

Hal Antonio Capistrano

Hal. Neomedio Agocoy

Hal. Loreto Tagarda

Hal. Engracio Tagarda

Hal. Lorimer Mangay

Hal. Gilbert Tagarda

Pagdagsang ug Paghalin sa mga Tawo

            Sa mga tuig sukad sa 1950, dihang nadiskobre ang halapad ug tabunok nga kayutaan sa Bukidnon ug ubang mga dapit, daghang mga katawhan sa Looc ang nanimpalad paghalin sa mga bag-ong ugba nga mga kayutaan.  Tungod niini, daghan sa mga lumulupyo kanhi sa Looc ang atua na nanimuyo ug nangatigayon sa ubang mga dapit.

            Laing dis-og sa paghalin nahimo sa mga batan-on niadtong mga tuig 1950 paingon sa 1970.  Kasagaran sa mga batan-on sa Looc nahimong mga mananahi pinaagi sa pag-undertraining sa mga tahianan sa unang mga sastre nga taga-Looc.  Sa dekada 60, halos-halos tanang siyudad ug mga dagkong lungsod saMindanaoang nangataak sa mga operaryong mananahi nga taga-Looc.  Ang uban kanila atua na didto na nanimuyo ug nangatigayon.  Tipik kanila atua sa Gingoog, sa Balingasag, sa Cagayan, sa Malaybalay, sa Claveria, sa Kadingilan, sa Don Carlos, sa Davao, sa Cotabato, sa Camiguin, sa Lanao, ug ubang mga dapit.

Mga Propisyonal sa Baryo

            Ang tunghaan elementarya sa Looc naabrehan sa 1927.  Sa wala pa kini nga tuig, ang mga batan-on sa unang panahon adto mitungha sa Salay ug ang uban didto sa Balingasag.  Sa segundarya, ang pipila didto nagtungha sa Cagayan, ug ang uban kanila didto nagtungha saManilapaingon na sa College.

            Ang pagkatukod sa Salay High School sa 1947 nakapasayon sa mga batan-on, apil mga hingkod, pagtapos sa high school.  Midugang pa ang kasayon dihang naabrehan ang Looc Barangay High School sa 1972.  Karon daghan nang mga propesyonal ang naihap sa Barangay sa Looc.

            Ang unang abogado sa Salay,usaka taga-Looc, si Piskal Sixto Tagarda.  Ang ikaduhang Abogado, Atty. Gonzales, naminyo sa taga-Looc, kanhi Gn. Natalia Jabagat.  Ang mga abogadong Tagarda ug mga abogadong Damasing, pulos nagsumikad ning atong barangay.  Gawas kanila, daghan pang mga abogado nga nakahuman sa maong kurso.

            Laing propesyonal nga daghang maihap dinhi sa Looc mao ang magtutudlo.  Daghang mga banay, sama sa Agocoy, Damasing, Tagarda, Pagara, ug uban pa nga nakatapos ug nagabansay sa maong propesyon sa pagka-karon.

Ang Looc Karon

            Ang Looc karonusana ka dasok nga barangay.  Gikan sa utlanan sa barangay sa Casulog sa amihanan, paingon sa utlanan sa Dampil, sakop sa lungsod sa Lagonglong habig sa habagatan, halos pulos na balay ang nanaglumbay sa tanang dapit.

            Aduna kiniy kapin sa 2,000 ka tawo, ugusasa pinakadakong barangay sa tibuok lungsod sa Salay gawas sa Poblacion.  Ang tunghaang Elementarya maoy pinakadako sa mga barangay sa lungsod.  Aduna usab kiniy kompleto nga High School, bugtong high school gawas sa poblacion, Salay.

            Daghang mga dagkong tawo sa kagamhanan sa nagkalainlaing dapit ang masubay ang ilang kagikan ning mauswagong barangay.  Tipik kanila mao si Halangdong Mayor ug Kongresman sa Cagayan de Oro, Erasmo Damasing, kanhi Mayor Manolo Tagarda sa mao gihapong siyudad, kanhi Bise Mayor Salvani sa Lagonglong, Misamis Oriental, ug daghan pang uban.

            Daghan na usab sa iyang molupyo ang atua na nanarbaho sa laing nasod, ang uban kanila permanente nang nanimuyo didto.

            Bahin sa negosyo, daghan nang mga negosyante ang nangompra karon sa mga abot sa panguma, sama sa saging, lubi, mga prutas ug uban pa.

           Usaka negosyo nga miuswag karon mao ang sakyanang “Lucy” nga magbiyahian sa Cagayan ug Balingoan.  Ang maong negosyo gipanag-iyahan sa banayng Juanito ug Lucy Caballes ug nagsugod pagpuyo dinhi sa Looc sa 1980’s.

            Bahin sa mga kalihokang relihiyoso, ang barangay sa Looc aduna nay pipila ka mga simbahan nga regular nga magtigom alang sa pag-ampo.  Gawas sa naandang Simbahang Romano Katoliko, aduna na usay Freedom Worship Center sa kanhi Baptist Church nga gidumala ni Rev. Ireneo Balane, New Methodist Chruch, Magdadasig Christian Fellowship sa Born Again, ug uban pa.

Ang Hagit Karon

            Niining bag-ong panahon, ang hagit sa mga taga-Looc, mao ang pag-adto sa abroad.  Ang kalibotan nahimo  na lang gamay sanglit ang katawhan sa atong dapit sayon na lang ang pag-adto ug pagtrabaho sa laing nasod.

            1. Tungod niining panglantaw global (global outlook), ang barangay sa Looc maningkamot sa pag-train sa mga kabataan sa mga gikinahanglang skills didto sa laing nasod.  Ang kagamhanang lokal kinahanglang mo-sponsor ug modasig sa mga batan-on pagtungha sa mga technical courses pinaagi sa TESDA.

            2. Sa programang One Place – One Product, angayan nga ilunhaw sa kagamhanan sa Barangay ang kamaohan sa mga tawo sa Looc, ang pagpanahi sa RTW para na sa export pinaagi unya sa kooperatiba.

            3. Ang bunbon sa binaybayon sa Looc, ikatandi ug molabaw pa ka pino ug kamabaw kaligoan sa ubang dapit.  Gikinahanglan lang ang pagmentinar sa kalimpiyo sa baybayon ug sa dagat mismo aron pagdani sa mga turista.  Usab, ang Tuburan kon ma-develop mahimo nga maayong swimming pool.

(Note:  Naay mga facts niini nga susihonon pa didto sa Record sa Munisipyo, ilabi na sa mga petsa sa pagpangatungdanan sa mga Barangay Captains ug sa mga Municipal Kagawads.)

#